Chiều rơi, nắng nghiêng
photo by Thinh Le
Viết cho TTA. Mày yên nghỉ. Bạn bè vẫn thương mày.
Lời mở đầu
Tám năm qua hắn chưa một lần nhìn thấy ánh sáng mặt trời.
Hắn
đã tự nguyện vào cư ngụ trong cái mỏ hoang này. Ngày đó Ủy Ban Bảo Vệ
Môi Trường Thiên Nhiên loan báo là thành phố Hoa Viên, nơi hắn sinh ra
đời, bị ô nhiễm bởi một chất phóng xạ cực kỳ nguy hiểm. Chất phóng xạ
này, nếu hòa vào ánh sáng mặt trời, có tác động làm cho con người mất lý
trí, trở thành sa đọa, gây hiểm họa cho xã hội.
Hắn
được giao trách nhiệm quản lý gần 400 gia đình sống trong khu vực bị
nhiễm độc. Họ đã theo hắn dọn vào sống trong bóng tối của cái mỏ than
đã bị bỏ hoang từ thời còn chiến tranh, nằm ở phía Bắc thành phố. Sau
khi họ dọn vào mỏ, chính quyền đã cho dựng một cánh cửa sắt để bít lối
ra vào. Họ cẩn thận khóa cánh cửa sắt bằng nhiều vòng xích và một ổ khóa
thật lớn, thật cứng. Những cái ngách thông hơi trên triền núi cũng bị
phong tỏa, mặc dù họ vẫn thỉnh thoảng sử dụng những ngách này để tiếp tế
thực phẩm, vật liệu cho đám người trong mỏ.
Cứ thế mà hắn đã sống trong mỏ được tám năm.
***
1.
Dạo
trước, hắn là một sinh viên xuất sắc của viện Đại Học Quốc Gia. Bố hắn
làm công chức cho chính quyền cũ. Hắn đỗ đầu vào đại học, được nhận học
bổng do chính Bộ trưởng Bộ Giáo Dục trao tặng. Sau đảo chánh, hắn bị mất
học bổng và cũng không được tiếp tục đi học vì bố hắn bị liệt vào danh
sách chống đối chính quyền mới.
Đối với hắn, việc học
là việc quan trọng nhất trên đời. Bị bắt buộc phải bỏ học, hắn đâm ra
oán hận những kẻ còn được tiếp tục. Hắn có cảm tưởng như bị đám bạn học
cũ thương hại. Vì tự ái, hắn tìm đủ mọi cách để tránh né họ. Dần dần, họ
trở thành xa lạ với hắn.
Hoa Viên là một thành phố
nhỏ, chuyên sản xuất hoa và rau để cung cấp cho cả nước. Dân cư ở đây,
mọi người hầu như quen biết nhau, chẳng có ai hoàn toàn là người xa lạ.
Thế cho nên, khi chính quyền đảo chánh tuyển người đi tịch thu tài sản
của các "thành phần chống đối", chẳng mấy ai tình nguyện tham gia. Hắn
là ngoại lệ. Các bạn cũ đã bỏ rơi hắn, hoàn cảnh hắn đã thay đổi, hắn tự
nguyện tham gia mà chẳng thấy ngại ngần gì. Trái lại, hắn còn ngấm ngầm
đắc ý, cảm thấy việc làm của hắn là đúng, là công bằng cho hắn, cho
những người cùng hoàn cảnh với hắn. Không lý gì hắn lại mãi chịu thua
kém đám bạn cũ.
Hắn được tuyển vào Ủy Ban Kiểm Soát
Tài Sản Quốc Gia. Hắn được làm phó trong một nhóm chuyên đi tịch biên
tài sản của những thành phần chống đối. Chính hắn đã dẫn đồng đội đến
tịch biên tài sản của gia đình một người bạn gái cũ, bố của cô xưa kia
có chức vụ khá cao trong chính quyền. Hắn còn nhớ rõ nét mặt của Liên
ngày hôm ấy. Hắn thấy rõ những biến chuyển nội tâm trên khuôn mặt cô, từ
ngạc nhiên đến thù hận. Hắn nhớ rõ ánh mắt khinh bỉ của cô nhìn hắn lúc
hắn mở miệng nói vài câu đãi bôi trước khi ra lệnh cho đồng đội thi
hành nhiêm vụ. Hắn cũng nhớ cả ánh mắt van xin của mẹ cô.
Và hắn bỗng mắc phải một chứng bệnh bất trị. Chứng bệnh này là nguyên do chính để hắn tình nguyện dọn vào ở trong mỏ hoang.
Từ
sau hôm tịch biên tài sản của gia đình Liên, da mặt hắn cứ bị nứt ra
thành sẹo, đôi khi còn bị bưng mủ. Mỗi lúc hắn la hét, giục giã thuộc
hạ tịch thu tài sản của ai, da mặt hắn lại nứt ra, cả đầu hắn bừng nóng
lên như bị châm vào lửa. Thế nhưng hắn không ngưng được. Công việc đòi
hỏi hắn phải làm thế. Hơn nữa, da mặt càng bị nứt, đầu càng phát hỏa,
hắn lại càng tức giận, càng cần tìm chỗ để giải tỏa cơn giận đó. Hắn cần
tìm nạn nhân để chia sẻ cái đau khốn nạn đó, mặc dù nạn nhân của hắn
chỉ bị đau dưới một hình thức khác.
Khuôn mặt hắn trở
thành dị hợm. Chính hắn chẳng còn dám nhìn mình trong gương. Hắn bớt đi
ra ngoài khi còn ánh nắng mặt trời. Hắn chỉ ra ngoài khi đêm xuống,
khi bóng tối che đi nét dị hợm, ma quái trên khuôn mặt lở lói, nứt nẻ
của hắn. Ánh sáng trở thành độc tố đối với hắn. Hắn thù ánh sáng, và
thù cả những người thích ánh sáng.
Hắn thù ánh sáng vì hắn sợ ánh sáng.
2.
Hắn
ra lệnh cho cư dân trong mỏ không được đốt lửa thắp đèn khi tiếp xúc
với hắn. Hắn chẳng bao giờ ghé qua những khu bếp, nơi cần đốt lửa để
nấu nướng. Hắn ít ra khỏi cái động ở cuối mỏ nơi hắn chọn làm chỗ ở. Hắn
giao mọi công việc cho Phó, một người trạc tuổi hắn, hình như dạo trước
cũng là sinh viên. Phó không bao giờ than phiền về công việc, hắn giao
việc gì Phó cũng hoàn thành một cách chu đáo.
Cả với
Phó hắn cũng không muốn để lộ mặt. Mỗi lần ra lệnh cho Phó là mỗi lần
hắn quay mặt vào vách động. Phó đứng sau lưng hắn, nhận lệnh mà chẳng
nói gì cả. Chính hắn cũng không biết rõ nét mặt của Phó như thế nào. Hắn
chỉ mường tượng là Phó có nhiều nét giống hắn. Có điều hắn thụ động còn
Phó lại luôn luôn tích cực. Sự khác biệt đó không làm cho hắn quan tâm.
Ngược lại, hắn thấy rõ sự khác biệt đó cần thiết cho hắn, cho cư dân
trong mỏ.
Người trong mỏ dần dần cũng quen với cuộc
sống trong bóng tối. Để giữ vững tinh thần họ, hắn đã bỏ rất nhiều thì
giờ suy gẫm về cái mà hắn gọi là “diệu dụng của bóng tối.” Mỗi tháng hắn
tổ chức một cuộc “hội thảo” trong bóng tối để “hướng dẫn” cư dân về đề
tài này.
Trong bóng tối mọi người đều như nhau, hắn đã
giảng dạy như thế. Lấy kinh nghiệm bản thân làm ví dụ, hắn giảng cho mọi
người nghe là dù hình dạng của con người có dị hợm, xấu xa như thế nào
đi nữa, trong bóng tối cũng chẳng ai phân biệt cả. Do đó, bóng tối trở
thành phương tiện để con người đồng đẳng. Từ chỗ đồng đẳng đó sẽ đưa đến
bình đẳng và công bình trong xã hội.
Bóng tối còn tôi
luyện cho khả năng sinh tồn của con người. Khứu giác, thính giác, vị
giác và xúc giác của con người sẽ tinh tế hơn. Nhưng quan trọng hơn cả
là sự xét đoán của con người sẽ không còn bị sai lầm và thừa thãi nữa.
Khi thiếu ăn, con người trong bóng tối sẽ tìm thức ăn để sinh tồn mà
không bị những khái niệm như ngon, sạch, lành mạnh chi phối. Điều cần
thiết là tìm cho ra bất cứ cái gì có thể ăn được để sinh tồn. Hắn nhắc
lại chuyện mọi người đã từng phải đào giun để dùng làm thực phẩm khi
chính quyền quên không tiếp tế lương thực cho mỏ trong ba tháng. Hắn
khuyên mọi người phải tự hào về điều đó: “Đám người sống ngoài ánh sáng
làm sao có đủ ý chí, can đảm để tranh đấu cho sự sống còn của mình như
những người của bóng tối chúng ta.” Hắn khẳng định thế.
Bóng
tối cũng giúp cho con người loại bỏ những lễ nghi, luân lý, đạo đức
không cần thiết. Lễ nghi, luân lý và đạo đức được đặt ra vì loài người
tự cảm thấy hổ thẹn về vóc dáng, về hành vi của mình và vì loài người sợ
bị phán xét. Trong bóng tối, những điều đó không cần thiết. Không ai
phán xét ai trong bóng tối. Hắn nhắc cho mọi người nhớ là từ ngày dọn
vào mỏ, sống trong bóng tối, cư dân chỉ quan tâm về chuyện sinh tồn chứ
không để những vấn đề kia chi phối.
Nói chung, bóng tối
giúp con người bớt tranh chấp. Hắn nhận xét là từ ngày dọn vào mỏ, hắn
chưa hề nghe ai nhắc đến chuyện đánh ghen giữa hai người phụ nữ, chưa
bao giờ hắn nghe thấy hai người đàn ông tranh chấp vì một người đàn bà.
Bóng tối đã làm cho các vấn đề đó trở nên không cần thiết.
Nói tóm lại, diệu dụng của bóng tối thật vô biên, không thể nói hết được.
Đúng hay sai, hắn chẳng cần biết. Hắn phải tin như thế để còn tiếp tục sống.
3.
Trước
ngày vào mỏ, Hiền đã từng được bầu là hoa hậu sinh viên. Nàng chẳng tự
hào về điều đó cho lắm mà chỉ coi đó như một trò đùa. Nàng từng học sư
phạm, muốn đi dạy cho các em khuyết tật. Biết về quá trình học vấn của
nàng, cư dân trong mỏ đã nhờ nàng dạy dỗ cho con em của họ.
Hiền
đã phải dựa vào Phó để có đủ vật liệu dạy học. Phó giúp nàng, nhưng
luôn luôn bảo với nàng là chỉ thi hành nhiệm vụ do Sếp giao cho. Cũng
như Sếp, Phó tránh vào những nơi có ánh sáng. Phó ân cần và chu đáo với
nàng cũng như với tất cả mọi người. Nhưng cũng chỉ là để thi hành nhiệm
vụ do Sếp giao phó.
Dần dần Hiền cảm thấy mình có cảm
tình đặc biệt với Phó. Phó như cái bóng của Sếp. Sếp giao nhiệm vụ, Phó
cứ thế mà thi hành. Hiền hầu như không bao giờ gặp Sếp, trừ lúc đi tham
dự những buổi hội thảo để nghe Sếp nói về diệu dụng của bóng tối. Những
lúc đó Hiền không thấy Phó tham dự. Chắc Phó phải đi lo việc khác cho
Sếp.
Có cảm tình với Phó bao nhiêu, Hiền cảm thấy sợ
Sếp bấy nhiêu. Sếp không bao giờ lớn tiếng với ai, trừ một lần Sếp nổi
giận vì có người cầm đèn vào gặp Sếp. Tội nghiệp cho người đàn ông kia
bị Sếp giao cho Phó trừng trị. Hiền nghe rõ tiếng Phó khóc khi ra lệnh
cho người khác dùng roi quất tới tấp lên người kẻ phạm tội. Mỗi lần nhớ
lại, Hiền có cảm giác còn nghe thấy tiếng kêu khóc của người kia. Ôi,
tại sao lại có người ghê sợ ánh sáng đến thế!
Hôm qua
Phó đem lại cho Hiền mấy tập giấy mới nhận được, do người bên ngoài thả
qua ngách thông hơi. Phó ngồi lại khuyến khích Hiền vài câu. Hiền bỗng
cảm thấy muốn được Phó ôm nên đã ngả người vào Phó. Hiền thấy người Phó
rung nhẹ lên, bàn tay Phó ôm ngang lưng Hiền, tay kia nhẹ nhàng vuốt
tóc nàng. Hiền cảm thấy hạnh phúc...
Nhưng Phó đột ngột
đẩy Hiền ra khi bàn tay Hiền đưa lên sờ vào mặt Phó. Hiền đã không
cưỡng nổi đòi hỏi muốn “thấy mặt” Phó. Nàng vuốt mặt Phó mà không ngờ
hắn phản ứng mạnh như thế. Nàng cảm thấy ngỡ ngàng. Tủi thân. Và bỗng
nhiên, nàng có cảm tưởng như mình đã phạm tội với Phó.
Trong giây phút thảng thốt vì bị Phó đẩy ra, Hiền có cảm tưởng là mặt Phó có rất nhiều vết sẹo.
4.
Đã
mấy ngày Hiền không gặp Phó. Hiền đoán là Phó đang tìm cách lẩn tránh
nàng. Nàng đánh bạo tìm đến “nhà” Sếp để hỏi thăm về Phó.
“Nó có chuyện phải lo ở bên ngoài. Một tuần nữa mới quay về.”
Hiền chưa bao giờ nghe thấy ai phải ra lo việc bên ngoài cả. Thế còn phóng xạ thì sao? Hiền thắc mắc nhưng không dám hỏi.
Hiền
trở về khu dạy học của nàng. Nàng nhìn thấy lờ mờ gần chỗ nàng và Phó
ngồi đêm trước có một tập giấy. Nàng thắp chiếc đèn dầu treo gần đó, rồi
cầm tập giấy đó lên xem. Một tờ giấy cũ, chi chít những chữ đánh máy,
rơi ra ngoài. Đây là tờ thông báo về hiểm họa phóng xạ tại Hoa Viên có
lẽ đã được cấp cho Sếp tám năm về trước. Không hiểu sao Phó lại có để
mang theo. Nàng thấy có mấy chữ viết tay thật to, đè xéo lên tờ thông
báo: “Lừa bịp!”
Có một tờ khác có chữ viết trong tập
giấy. Một tờ giấy trắng, nói đúng hơn là một tờ giấy vàng ố. Có ba chữ
viết xéo thật to: “Tự lừa mình.” Ngoài ra không còn tờ nào có chữ viết.
Lừa bịp? Ai lừa bịp? Lừa bịp ai? Hiền thắc mắc nhưng không có câu trả lời.
Tự lừa mình? Ai viết câu này? Phó tự lừa Phó? Hay Sếp tự lừa Sếp?
Ôi, người viết những câu này chắc đã trăn trở rất nhiều.
5.
Cùng
với những món vật dụng do bên ngoài tiếp tế kỳ này, hắn có nhận được
một thư nhắn, để trong một phong bì dán kín. Đại khái là người bên
ngoài đã mở khóa cửa sắt, yêu cầu hắn ra ngoài để bàn thảo việc trở lại
Hoa Viên.
“Cái nguy hại của phóng xạ hãy còn, nhưng người dân
phải can đảm trở ra để xây dựng lại thành phố. Tình trạng kinh tế của
đất nước hiện rất khó khăn, người dân Hoa Viên phải trở về để sản xuất,
bất chấp sự nguy hại của phóng xạ.”
Lá thư nhắn còn dài, nhưng hắn chẳng thèm đọc kỹ. Vấn đề chính là liệu hắn có thể quay về nơi ánh sáng không?
Hắn
mở ngăn kéo bàn lôi ra một bọc giấy. Trong bọc có những sợi màu nâu
giống như thuốc lá. Thật ra đây là một loại rêu mọc trong mỏ. Một lần
bị đứt tay, hắn dùng rêu này đắp lên vết thương, chợt thấy người đê mê
khoan khoái. Hắn đem mớ rêu ra phơi khô rồi quấn thành điếu hút. Mỗi
lần hút vào, hắn có cảm tưởng như người đi lạc vào một thế giới khác,
giống như thế giới ngày xưa của hắn. Nhờ mớ rêu này, hắn có thể tìm về
quá khứ mà không thấy mặc cảm, sợ hãi.
Hắn đặt tên cho rêu này là rêu “Hồi Ức”.
Hít
một hơi Hồi Ức vào, hắn chợt nhớ lại thời còn sinh viên. Hắn đã từng là
thần tượng của rất nhiều bạn phái nữ. Học giỏi, hoạt bát, tháo vát, có
khả năng tổ chức, có khiếu nghệ thuật, cái gì ở hắn cũng trội hơn người
khác. Hắn thấy lòng nao nao, và trong thoáng giây quên đi nỗi sợ ánh
sáng.
Hắn không còn nhớ mình ở đâu nữa. Bỗng chợt, hắn cảm thấy có ai đang ở trong “phòng”. “Phó, mày đấy hả?” Hắn hỏi.
Mình
phải dọn ra ngoài trong vòng tuần tới, Phó cho biết. Thôi đành, mày cứ
chuẩn bị dùm tao. Nhớ gói theo nhiều Hồi Ức. Hồi Ức đủ tao mới trở về
với ánh sáng được.
À, con Hiền nó đang tìm mày. Hãy ra thăm nó. Con bé... Con bé... Hắn không biết phải nói thế nào về Hiền cho phù hợp.
Hình
như Phó tiến lên đứng gần hắn khi hắn nhắc đến tên Hiền. Hắn chờ nhưng
không thấy Phó nói gì. Hắn hít thêm một hơi Hồi Ức rồi nhìn vào tấm
gương. Dưới ánh sáng lóe lên từ điếu Hồi Ức hắn vừa rít vào, bóng Phó
phản chiếu lại. Hao hao giống hắn ngày xưa...
Khói Hồi Ức làm hắn lâng lâng. Im lặng bao phủ chung quanh hắn. Phó đã bỏ ra ngoài.
Hắn
chợt nhớ hình như vừa rồi hắn không thấy mình trong gương. Chỉ thấy
Phó. Hắn bước ra trước gương đứng. Rít thêm một hơi Hồi Ức. Hắn vẫn còn
đó. Trong gương.
6.
Thảm
hoa bên ngoài đẹp rực rỡ dưới ánh mặt trời. Cây cỏ chung quanh mỏ xanh
tươi, đầy sức sống. Tám năm tắm phóng xạ mà sao cỏ cây tốt thế, hắn tự
hỏi.
Một cô gái từ trong mỏ bước ra. Mặt cô dính bụi
than, không trang điểm nhưng vẫn không mất nét đẹp. Hắn cố lục lọi trí
nhớ. Đây có phải là con bé Hiền? Nó đẹp thế ư?
Hắn tiến
về phía một bụi hoa hướng dương, màu vàng của hoa rực rỡ dưới ánh nắng
mặt trời. Điếu Hồi Ức của hắn vừa cháy đến sát ngón tay. Hắn búng mẩu
thuốc còn lại ra xa, lòng nghe nao nao tiếc nuối. Hắn nhìn vào hoa.
Chất Hồi Ức trong người hắn tan dần đi.
Ta đang đứng dưới ánh mặt trời. Ta đang đứng dưới ánh mặt trời. Trời ơi!
Làm
sao giấu được khuôn mặt dị hợm của ta đây? Mỗi vết nứt là một lần ta
tuyên chiến với những kẻ địch, những kẻ đã từng là bạn ta, chỉ vì thời
cuộc mà coi thường ta...
Ta phải trở về với bóng tối.
Hồi Ức không thể giúp ta được. Hồi Ức đang làm hại ta. Hồi Ức làm ta
phải phơi bày mặt thật ra dưới ánh mặt trời!
Trời ơi! Hồi Ức!
Phó đâu! Đưa tao quay về mỏ! Đưa tao trở về bóng tối! Mày ở đâu? Mày là ai? Phó ơi!
7.
Kết
Hiền
tìm thấy Phó ở bên bụi hướng dương. Dựa vào linh cảm, nàng biết đó chắc
chắn là Phó. Phó đã tắt thở, khuôn mặt có một nét ngỡ ngàng, tiếc
nuối. Dưới cặp mắt nhắm, hai dòng nước mắt chảy ra. Lúc Hiền lật người
Phó lên, nước mắt Phó vẫn còn chảy.
Nàng
thấy chỗ nào nước mắt Phó chảy qua, đường nứt trên mặt Phó chỗ đó bỗng
biến mất. Nàng đưa tay ra, xoa nước mắt Phó khắp mặt hắn. Một khuôn mặt
hiền lành, khôi ngô hiện ra.
Chỉ tiếc đó là khuôn mặt của một người đã chết.
ĐQD
NGHỆ THUẬT (PHẢN) THƠ
Có những dòng thơ như trận mưa rào
Rơi xuống phố người, tràn dâng như nước lũ
Trôi ra sông, mất tăm vào biển cả
Khi mưa tạnh
Chỉ còn một vùng nước đọng
Tỏa mùi nồng khai làm choáng váng hồn thơ
Có những áng thơ vương vào mạng nhện
Long lanh như giọt sương buổi sớm
Đẹp như ngấn lệ của mỹ nhân trong huyền thoại
Bốc thành hơi khi rớt xuống đời người
Rồi tan vào quên lãng
Có những ý thơ tỏa hào quang như những mảnh thủy tinh
Của những tấm gương vỡ nát
Những mảnh sáng lung linh dưới ánh nắng mặt trời
Khoe muôn màu sắc lạ
Để khi đêm về
Ý thơ giãy chết.
Có những món thơ trang trọng như món quà
Gói thật đẹp
Người cảm thơ qua vẻ đẹp của giấy gói
Và cũng gói thơ mình để tặng lại tha nhân
Trong một bao giấy đẹp
Có những tiếng thơ rổn rảng như những trận cười
Vang vọng từ những cơn say
Để lúc men rượu tan
Thơ sẽ đối diện với hồn thơ
Trống rỗng
Có những điệu thơ ai oán như cơn đau
Của góa phụ trẻ
Đang hoang mang vì mất định hướng của ngày mai
Để rồi tìm lại được mình
Khi ngồi vẽ mắt trước bàn trang điểm
Và có những bài thơ
Ở những nơi cao mà người không với tới…
ĐỖ QUÝ DÂN
-->
Through his many journeys photographing the length of Vietnam, Thinh Le has captured the essence of a restless country that is struggling to catch up with the modern world. After more than 20 years in isolation, Vietnam pushes itself into the global market with a vengeance. As a result, the Vietnamese society is changing at a dizzy speed. Coping with this fast pace is a challenge for Vietnamese nationals as well as for the Viet Kieu (Vietnamese who settle abroad). Le believes that he has caught a glimpse of a transitional era and what he captured with his camera would vanish like an illusion in tomorrow’s Vietnam. To emphasize his point, Le often took pictures from the inside of a car moving at high speed or while riding on the back of a motorcycle that raced down the streets. When not moving, Le relied on his first impression to choose his subjects, and harvested those fleeting moments that he believed he faced a sudden reality, as if he experienced an epiphany. No plans, no calculations, no anticipated compositions, but just pure artistic and emotional responses. The result is a collection of images that are more subjective, diverse, random and personal reflecting the photographer’s search for long lasting impressions during his journeys through a fast changing land known as Vietnam.
Tôi gặp Em
trên chuyến bay ra Hà Nội
em mời tôi quên quá khứ
về quán trọ nơi Phố Cổ
tôi tưởng tượng ngày mai
buổi chiều uống rượu ở hồ Tây
cơn giông nổi lên, đám cây già bật rễ
để trở thành chướng ngại
chắn ngang con đường về quán cà phê
nơi tôi hẹn gặp em buổi tối
những con đường Hà Nội
sao tôi nhìn chẳng giống ở trong tranh
bức tranh người thợ vẽ mời tôi mua trước nhà Văn Miếu
bức tranh một người vẽ trăm người chép kiểu
em kể chuyện ngày xưa
em là người mẫu tính tiền giờ
cho họa sĩ vẽ chân dung
người đàn bà Hà Nội
em bước ra khỏi tranh
xé tan đi hình ảnh thành phố xưa yên tịnh
để bây giờ
nhìn rõ hơn con đường trước mặt
trên phố phường Hà Nội
tôi mời em quên quá khứ.